3- ادبیات پژوهش

1-3– مفهوم بافت فرسوده :

بافت های فرسوده و ناکارآمد شهری، مناطقی از شهر است که در طی سالیان گذشته عناصر متشکله آن اعم از تاسیسات روبنایی،زیر بنایی،ابنیه،مستحدثات،خیابانها و دسترسی ها دچار فرسودگی و ناکارآمدی شده و ساکنان آن از مشکلات متعدد اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و کالبدی رنج می برند. (قانون حمایت از احیا و نوسازی و بهسازی بافت های فرسوده، 1389: ماده دو)

بعبارت ساده تر بافت فرسوده شهری به عرصه هایی از محدوده قانونی شهرها اطلاق می شود که به دلیل فرسودگی کالبدی، عدم برخورداری مناسب از دسترسی سواره، تاسیسات، خدمات و زیر ساختهای شهری آسیب پذیر بوده و از ارزش مکانی، محیطی و اقتصادی نازلی برخوردارند. این بافتها به دلیل فقر ساکنین و مالکین آنها امکان نوسازی خودبخودی را نداشته و نیز سرمایه گذراران انگیزه‌ای جهت سرمایه گذاری در آن را ندارند، معیارهای اساسی شناسایی و تشخیص اینگونه بافتها در ادامه ارائه می گردد.

آنچه الان به‌ عنوان یک تعریف جامع هست و رویکرد کالبدی دارد و بافت فرسوده را تقریبا دقیق تعریف می‌کند سه مشخصه دارد؛ به عبارتی از این منظر بافت فرسوده دارای سه ویژگی ‌است:

ریزدانگی- نفوذناپذیری- ناپایداری، سه ویژگی مهم بافت فرسوده شهرهای ماست.

در واقع اگر این سه مشخصه در یک بلوک شهری(بلوک شهری عبارت است از محدوده ای که محصور به معابر حداقل 8 متر می باشد.) وجود داشته باشد، حتی در مقیاس 50 درصد، آن منطقه بافت فرسوده قلمداد می‌شود. در واقع بخشی از شهر که بیش از 50 درصد آن ناپایدار و عرض معابر آن کمتر از 6 متر و املاک آن عرصه‌ای کمتر از 200 متر داشته باشد، آن قسمت از شهر بافت فرسوده است. این تعریف شورای‌عالی شهرسازی و معماری از بافت فرسوده است.

با توجه به این ویژگی ها هم‌اکنون 70 هزار هکتار بافت فرسوده در کشور شناسایی شده که در تهران 3 هزار و 268 هکتار از مساحت این شهر را بافت فرسوده تشکیل می‌دهد؛ یعنی در حدود 5 درصد کل مساحت شهر، مساحت بافت فرسوده در سطح استان اصفهان نیز 7 هزارهکتار و در شهر اصفهان 4 هزار هکتار می باشد، که 2 هزار و 200 هکتار از این میزان مصوب شورای شهرسازی و معماری است.

این تعریف البته تعریفی علمی است، اما به لحاظ کارشناسی ما معتقدیم که بافت فرسوده علاوه بر این شاخص‌ها، به لحاظ اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی نیز دچار مشکل است. در واقع بافت فرسوده از چرخه اقتصادی شهر خارج شده ‌است و اقدامات نوسازی در آن انجام نمی‌شود و در نتیجه سرمایه‌ها از آن خارج می‌شود.

2-3- ویژگی عمومی بافتهای فرسوده

اگر بخواهیم ویزگیهای بافت فرسوده را برای شناسایی راحت این نوع از بافت شهری ذکر کنیم می توانیم به موارد زیر اشاره کنیم: (پرتال جامع بافت شهری)

الف) عمر ابنیه:

ساختمانهای موجود دراین گونه بافتها عمدتاً‌ قدیمی می باشد یا فاقد رعایت استانداردهای بودن آنها از ظاهر ساختمان قابل تشخیص است. ابنیه این بافتها عمدتاً تاب مقاومت درمقابل زلزله ای با شدت متوسط را ندارد.

ب) دانه بندی و تعداد طبقات:

ابنیه مسکونی واقع دراینگونه بافتها عمدتاُ ریز دانه بوده واکثر آنها یک یا دو طبقه هستنتد.

ج) نوع مصالح:

مصالح بکار رفته در اینگونه بافتها عمدتاً از انواع خشتی، و آجر و چوب و یا آجر و آهن بدون رعایت اتصالات افقی و عمودی می باشند.

د) وضعیت دسترسی ها:

بافتهای فرسوده که عمدتاً بدون طرح قبلی ایجاد شده اند عمدتاً از ساختاری نامنظم برخوردارند و دسترسی های موجود درآنها عمدتاً پیاده می باشد به گونه ای که اکثر معابر آن بن بست یا با عرض کمتر از 6 متر بوده و ضریب نقوذناپذیری در آنها کمتر از 30٪است. مساحت عرصه ابنیه واقع شده دراین بافتها عمدتاً کمتر از 200 متر مربع می باشد.

ه) وضعیت خدمات و زیر ساختهای شهری.

بافتهای فرسوده به لحاظ برخورداری از خدمات،زیر ساختها و فضاهای باز، سبز و عمومی دچار کمبودهای جدی‌اند.

و) شاخهای کیفی.

مسأله جعیت پذیری بافتها، حریم گسلها، مسیر قناتها و رود دره ها و بافتهای روستایی درون شهری و … از دیگر مسائلی هستند که در تعیین بافتهای فرسوده مؤثر می باشند.

3-3- شاخص های شناسایی بافتهای فرسوده و آسیب پذیر

بافتهای آسیب پذیر بر اساس بلوک آسیب پذیر تعریف شده و بلوک آسیب پذیر بلوکی است که حداقل یکی از شرایط سه گانه زیر را داشته باشد. (شاخص های تعیین فرسودگی کالبدی بافت شهری،مصوب سال 1384شورای عالی شهرسازی و معماری)

الف) بلوکی که دارای حداقل 50 درصد بناهای فرسوده نامناسب به لحاظ زیستی و سکونتی یا آسیب پذیر باشد، بناهای فرسوده یا آسیب پذیر حداقل یکی از شرایط دوگانه زیر را باید داشته باشد.

1. بنایی که فاقد سیستم سازه ای باشد(سازه بتونی، فولادی یا شناژهای تحتانی، قائم و فوقانی) به تشخیص کارشناس رسمی ساختمان
2. بنایی که دراجرای آن مفاد آیین نامه 2800 رعایت نشده باشد یا قابلیت انطباق با آیین نامه مذکور را نداشته باشد.

ب) بلوکی که حداقل 50 درصد املاک آن مساحتی کمتر از دویست متر مربع را داشته باشد.

ج) بلوکی که حداقل 50 درصد عرض معابر آن (قبل از اصلاحی) بن بست و یا با عرض کمتر از 6 متر باشد یا ضریب نفوذناپذیری آن کمتر از 30٪ باشد.

4-3- اهداف تحقیق

•  اولویت بندی بافت فرسوده ی منطقه 7 اصفهان به منظور احیاء و نوسازی.
• انجام نمونه عملی تحلیل مطلوبیت در محیط نرم افزار Arc G.I.S.
• کاربرد تلفیقی سیستم اطلاعات جغرافیایی (G.I.S) و مدل فرآیند تحلیل سلسله مراتبی(A.H.P).

نویسنده: امیر سویزی (کارشناس ارشد برنامه ریزی شهری و منطقه ای)، مقاله ” شناسایی نواحی اولویت دار بافت فرسوده منطقه 7 اصفهان به منظور احیاء و نوسازی، کاربرد تلفیقی سیستم اطلاعات جغرافیایی (G.I.S) و مدل فرآیند تحلیل سلسله مراتبی(A.H.P) – نمونه عملی چگونگی انجام تحلیل مطلوبیت در نرم افزار ArcGIS “

مطالب مرتبط:

کاربرد تلفیقی GIS و AHP در شناسایی بافت فرسوده – بخش اول کاربرد تلفیقی GIS و AHP در شناسایی بافت فرسوده – بخش سوم کاربرد تلفیقی GIS و AHP در شناسایی بافت فرسوده – بخش هشتم