با توجه به نتایج حاصل از مرحله شناخت و نیازسنجی و مدل مفهومی ، مقیاسهای بهینه طرح GIS جهت استفاده عمومی و تخصصی سازمانهای مختلف شهری (به غیر از شرکت گاز که از مقیاس 1:200 نیز بهره می‌برد) ، دو مقیاس کوچک شامل 1:1.000.000 و 1:250.000 و دو مقیاس متوسط و بزرگ مشتمل بر 1:25.000 و 1:2.000 می‌باشند.
تولید نقشه های کوچک مقیاس معمولاً یا به کمک تصاویر ماهواره ای با رزولوشن پایین انجام شده و یا به کمک روش جنرالیزاسیون انجام می پذیرد. در گزارش بهنگام رسانی اطلاعات ، روش جنرالیزاسیون مورد بررسی قرار گرفته است.
در این جا، سعی گردیده است تا با توجه به روشهای مختلف جمع آوری اطلاعات مکانی جهت تولید نقشه در دو مقیاس 1:25.000 و 1:2.000 با مقایسه روشهای مختلف تولید اطلاعات مکانی ، پیشنهاداتی ارائه گردد.
جهت تولید و جمع آوری اطلاعات مکانی از روشهای زیر می‌توان بهره برد.
-
نقشه برداری زمینی
-
سیستم تعیین موقعیت جهانی (GPS)
-
فتوگرامتری (استفاده از عکسهای هوایی)
-
سنجش از دور (استفاده از تصاویر ماهواره ای)
جهت تولید نقشه ها در دو مقیاس 1:25.000 و 1:2.000 می توان روشهای مذکور را مورد مقایسه قرار داد و مناسبترین روش از نظر دقت ، هزینه و زمان را پیشنهاد نمود.
روش نقشه برداری زمینی و GPS در مناطق با وسعت کم و محدود و در مقیاس بزرگ انجام می‌شود. روش زمینی جهت تولید نقشه در مقیاسهای بزرگ مناسب می باشد. این روش دارای دقت کافی برای تهیه نقشه های بزرگ مقیاس (همچون 1:200، 1:500، 1:2.000، 1:2.500 و …) می‌باشد. یکی از مزایای روش نقشه برداری زمینی این است که می توان عوارض زیر زمین را با توجه به علائم و نشانه ها و یا ابزارهای آشکارسازی تأسیسات زیر زمینی بر روی نقشه پیاده نمود.
هزینه این روش در مقایسه با روش فتوگرامتری در مناطق با وسعت کم و محدود کمتر برآورد می‌گردد. اما با افزایش وسعت منطقه این روش مقرون به صرفه نبوده و روش فتوگرامتری پیشنهاد می‌گردد.
از روش فتوگرامتری می‌توان برای تهیه نقشه های مقیاسهای مختلف استفاده نمود. در ایران عکسبرداری هوایی فقط توسط سازمان نقشه برداری کشور و سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح انجام می پذیرد. با توجه به محدودیتهای پرواز و انحصاری بودن برخی از مراحل کار در تهیه نقشه به روش فتوگرامتری ، بایستی زمانی نسبتاً طولانی جهت تولید نقشه را در نظر گرفت.
تصاویر ماهواره ای با دقتهای مختلف ، جهت کاربردهای فراوانی همچون تولید نقشه در مقیاسهای مختلف و استخراج اطلاعات متنوع مورد استفاده قرار می‌گیرند. یکی از مزایای عمده تصاویر ماهواره ای قابلیت دسترسی آسان به مناطقی است که امکان عکسبرداری هوایی معمول در آنجا وجود ندارد.
در نهایت برای انتخاب روش مناسب جهت بهنگام رسانی نقشه ها با توجه به محدودیتها و مزایای هر روش و تحلیل هزینه های هر یک باید تصمیم مناسبی را اتخاذ نمود. در ادامه سعی شده است تا جهت تولید نقشه های 1:25.000 و 1:2.000 مناسبترین روشها ذکر گردند.
1- تولید نقشه های 1:25.000
مقیاس 1:25.000 جزء مقیاسهای متوسط محسوب می‌گردد ، بنابراین استفاده از روش نقشه برداری زمینی و استفاده از GPS در این مقیاس مناسب نمی‌باشد. درنتیجه تولید نقشه های 1:25.000 به یکی از دو روش فتوگرامتری و یا سنجش از دور انجام پذیر می‌باشد.
با توجه به محدودیتهای پرواز جهت عکسبرداری هوایی و محدودیتهای تهیه تصاویر ماهواره ای وتحلیل هزینه‌های این دو روش با توجه به شرایط زمانی یکی از آنها را بایستی انتخاب نمود.
در صورتیکه از عکسبرداری هوایی استفاده شود ، عکسبرداری باید در مقیاس بین 1:100.000و 1:40.000 انجام پذیرد.
در مورد استفاده از تصاویر ماهواره‌ای برای تهیه نقشه‌های 1:25.000 می توان اذعان نمود که این روش در مقاطع مختلف زمانی در کشور ما مورد توجه قرار گرفته است. در این میان آزمایشهای مختلفی با تصاویر موجود بعمل آمده که هر یک به دلیل پاسخگو نبودن به نیازهای این نقشه‌ها کنار گذاشته شده است. در سال 1378 نیز یک گروه کاری برای تهیه دستورالعمل بهنگام سازی نقشه‌های 1:25.000 در سازمان نقشه‌برداری کشور تشکیل شد. این گروه کاری با بررسی وضعیت موجود ، تجربیات سایر کشورها و توانمندیهای این سازمان اقدام به تهیه مجموعه‌ای با عنوان “دستورالعمل بهنگام‌سازی نقشه‌های پوششی 1:25.000 و پایگاه اطلاعات توپوگرافی ملی” نمود. در این دستورالعمل روشهای مختلف شناسایی تغییرات و جمع‌آوری اطلاعات اعم از هندسی و توصیفی دیده شده است. یکی از روشهای اصلی برای جمع‌آوری اطلاعات هندسی در این دستورالعمل ، استفاده از تصاویر ماهواره‌ای ارتو شده است که در آن استفاده از تصاویر ماهواره ای با قدرت تفکیک بهتر از 5 متر و ترجیحاً 5/2 متر توصیه شده است.
لازم به ذکر است که برای استفاده از تصاویر ماهواره ای به منظور تهیه نقشه‌های جدید ، نیاز به مدل ارتفاعی سطح زمین (DEM) برای تصحیح جابجایی های ناشی از اختلاف ارتفاع بر روی عکس می باشد.
در صورتیکه تغییرات ارتفاعی در منطقه زیاد نباشد می توان از DEM موجود از نقشه های قبلی استفاده نمود.
به عنوان پیشنهاد برای بهنگام رسانی نقشه های 1:25.000 می توان از تصاویر ماهواره SPOT5 سنجنده‌های HRG که دارای قدرت تفکیک 5/2 متر می‌باشد استفاده نمود. این ماهواره در سال 1381 پرتاب گردیده است.
در صورتی که تغییرات ارتفاعی در منطقه زیاد باشد باید مدل ارتفاعی زمین نیز بهنگام شود در این صورت علاوه بر این تصویر بایدDEM منطقه را با استفاده از زوج تصویر تهیه نمود لازم به ذکر است که بعضی از شرکتهای ارائه کننده تصویر بطور مستقیم DEM منطقه مورد نظر را نیز واگذار می نمایند که می‌توان به DEM تهیه شده از سنجنده HRS ماهواره SPOT اشاره نمود که دقت ارتفاعی بهتر از 15 متر ارائه می‌دهد.
نویسنده: مهدی جعفری ندوشن
